Các thuốc theo toa bị lạm dụng thường xuyên nhất bao gồm thuốc giảm đau, thuốc an thần cho rối loạn lo âu và rối loạn giấc ngủ, các chất kích thích cho các rối loạn attention-deficit/hyperactivity (ADHD).

Định nghĩa lạm dụng thuốc theo toa

Lạm dụng thuốc theo toa là việc sử dụng thuốc theo toa một cách tự ý, không theo chỉ định của bác sĩ.

Tình trạng này ngày càng gia tăng, lạm dụng thuốc theo toa đặc biệt phổ biến trong giới trẻ. Các thuốc theo toa bị lạm dụng thường xuyên nhất bao gồm thuốc giảm đau, thuốc an thần cho rối loạn lo âu và rối loạn giấc ngủ, các chất kích thích cho các rối loạn attention-deficit/hyperactivity (ADHD).

Phát hiện lạm dụng thuốc theo toa sớm có thể giúp giải quyết vấn đề trước khi nó trở nên nghiêm trọng hơn hoặc chuyển thành nghiện.

Các triệu chứng lạm dụng thuốc theo toa

Các dấu hiệu và triệu chứng của lạm dụng thuốc theo toa phụ thuộc vào loại thuốc cụ thể. Các thuốc theo toa bị lạm dụng phổ biến nhất là:

Thuốc giảm đau gây nghiện, chẳng hạn như oxycodone (OxyContin) và có chứa hydrocodone (Vicodin).

Thuốc an thần, chẳng hạn như diazepam (Valium) và lorazepam (ATIVAN).

Chất kích thích, chẳng hạn như methylphenidate (Ritalin), được sử dụng để điều trị rối loạn attention-deficit/hyperactivity (ADHD) và rối loạn giấc ngủ.

Triệu chứng của lạm dụng thuốc theo toa theo nhóm thuốc

Các triệu chứng lạm dụng thuốc theo toa bao gồm

Trộm cắp, giả mạo, dùng mọi cách để có thuốc.

Dùng liều cao hơn quy định.

Tính khí thất thường quá mức.

Tăng hoặc giảm ngủ.

Quyết định kém hiệu quả.

Năng động bất thường hoặc mê xuất hiện.

Liên tục sai quy định.

Đòi hỏi bác sĩ tăng liều.

Đến gặp bác sĩ khi

Nói chuyện với bác sĩ nếu nghĩ rằng có thể có vấn đề với việc sử dụng thuốc theo toa. Có thể cảm thấy xấu hổ khi nói chuyện với bác sĩ về nó – nhưng hãy nhớ rằng các chuyên gia y tế được đào tạo để giúp đỡ bạn chứ không phán xét. Xác định lạm dụng thuốc theo toa càng sớm càng tốt. Sẽ dễ dàng nếu giải quyết vấn đề sớm, trước khi nó trở thành một cơn nghiện và dẫn đến nhiều vấn đề nghiêm trọng.

Nên làm gì khi có người thân lạm dụng thuốc theo toa

Có thể khó khăn để tiếp cận thành viên gia đình hoặc bạn bè về lạm dụng thuốc theo toa. Từ chối và giận dữ là những phản ứng thông thường, và có thể sẽ tạo ra xung đột hoặc làm tổn hại mối quan hệ với người đó. Hãy hiểu và thông cảm với họ. Hãy để cho người đó biết rằng bạn quan tâm đến sức khỏe và lợi ích của họ. Khuyến khích người thân phải trung thực về việc lạm dụng thuốc của mình và chấp nhận sự giúp đỡ của bạn nếu cần thiết.

Nguyên nhân lạm dụng thuốc theo toa

Một số lý do khiến thanh thiếu niên và người lớn lạm dụng thuốc theo toa bao gồm:

Để cảm thấy tốt hơn.

Để thư giãn hoặc làm giảm căng thẳng (thuốc giảm đau và thuốc an thần).

Để cảm thấy ngon miệng hơn (chất kích thích).

Để thử nghiệm.

Để đối phó với những áp lực từ công việc hoặc xã hội.

Để được an toàn – đó là một quan niệm sai lầm rằng thuốc theo toa an toàn hơn.

Để được hợp pháp – đó là một suy nghĩ sai lầm rằng uống thuốc theo toa không cần toa của bác sĩ là hợp pháp.

Để nghiện.

Quản lý mua bán thuốc theo toa

Hầu hết các quy định được viết cho những người có nhu cầu y tế thật sự cho các loại thuốc này. Nhưng nhiều hộ gia đình có một ngăn kéo hoặc tủ chứa đầy những chai có chứa thuốc theo toa cũ còn sót lại. Bởi vì thuốc này được sử dụng trong y tế nên thiếu niên thường tin rằng những loại thuốc này là một thay thế an toàn cho các loại thuốc khác.

Trong một số trường hợp, theo toa của bác sĩ là không cần thiết. Một số nước không có yêu cầu quy định đối với thuốc giảm đau không gây nghiện và thuốc thường bị lạm dụng khác để họ có thể có được thuốc mà không cần toa của bác sĩ. Tự ý mua và sử dụng thuốc từ các hiệu thuốc mà không cần kê đơn có thể gặp rủi ro. Một số thuốc giả có thể chứa chất nguy hiểm.

Yếu tố nguy cơ lạm dụng thuốc theo toa

Yếu tố nguy cơ lạm dụng thuốc theo toa bao gồm:

Quá khứ hay hiện tại nghiện các chất khác, bao gồm rượu.

Trẻ tuổi, đặc biệt là thanh thiếu niên độ tuổi 20.

Tiếp xúc với môi trường xã hội có tệ nạn ma túy.

Dễ dàng tiếp cận với các loại thuốc kê toa (ví dụ như làm việc trong môi trường chăm sóc sức khỏe).

Thiếu kiến thức về thuốc theo toa, hoặc nghĩ rằng uống thuốc theo toa của người khác là an toàn bởi vì nó được kê bởi bác sĩ.

Nhiều người lo sợ rằng họ có thể trở nên nghiện thuốc hợp pháp y tế, chẳng hạn như thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ sau khi phẫu thuật. Tuy nhiên, những người dùng thuốc có khả năng gây nghiện theo chỉ định của bác sĩ hiếm khi lạm dụng thuốc theo toa thuốc hoặc trở thành nghiện.

Các biến chứng lạm dụng thuốc theo toa

Lạm dụng thuốc theo toa có thể gây ra một số vấn đề. Thuốc theo toa có thể đặc biệt nguy hiểm khi uống liều cao, khi kết hợp với thuốc theo toa khác, hoặc khi dùng cùng với rượu hoặc ma túy bất hợp pháp.

Hậu quả trực tiếp

Một số hậu quả nghiêm trọng của việc lạm dụng thuốc theo toa:

Thuốc giảm đau gây nghiện có thể làm tăng nguy cơ nghẹt thở, mất thời kỳ kinh nguyệt và khả năng sinh sản, làm tốc độ thở chậm lại và nặng có thể dẫn đến ngừng thở.

Thuốc an thần có thể gây ra vấn đề về trí nhớ và nhiệt độ cơ thể bất thường. Quá liều có thể gây hôn mê hoặc tử vong.

Chất kích thích có thể gây ra cơn động kinh hoặc chấn động, ảo giác, và tăng nguy cơ đột quỵ.

Nghiện, bởi vì lạm dụng thuốc theo toa thường kích thích trung tâm của não bộ nên  thật dễ dàng để trở thành nghiện. Những người nghiện vẫn sẽ tiếp tục sử dụng loại thuốc đó ngay cả khi nó làm cho cuộc sống của họ tồi tệ hơn – giống như những người nghiện nicotine tiếp tục hút thuốc lá khi biết nó gây hại cho sức khỏe và ngay cả khi chính họ muốn bỏ thuốc lá.

Các hậu quả khác

Ngoài các vấn đề y tế và nguy cơ nghiện, hậu quả của việc lạm dụng thuốc theo toa có thể bao gồm tâm thần không ổn định và không sáng suốt. Hơn nữa có thể dẫn tới tai nạn xe khiến hiệu quả học tập, làm việc giảm, giảm chất lượng cuộc sống và có thể ảnh hưởng đến tính mạng.

Các xét nghiệm và chẩn đoán lạm dụng thuốc theo toa

Các bác sĩ thường chẩn đoán cơ bản việc lạm dụng thuốc theo toa dựa trên lịch sử y tế và câu trả lời cho câu hỏi khác. Trong một số trường hợp, có những dấu hiệu và triệu chứng cũng có thể gợi ý tới.

Việc sử dụng nhiều loại thuốc có thể được phát hiện bằng xét nghiệm máu hoặc nước tiểu. Các loại xét nghiệm có thể giúp theo dõi đáp ứng điều trị và tiến triển của bệnh nhân.

Phương pháp điều trị và thuốc

Điều trị cho từng trường hợp lạm dụng thuốc theo toa là khác nhau.

Thuốc

Cai nghiện Opioid. Buprenorphine (Buprenex, Subutex) hoặc methadone có thể được sử dụng để giảm bớt các triệu chứng cai từ thuốc giảm đau opioid. Tuy nhiên, việc sử dụng các loại thuốc này dễ dàng cai nghiện opioid mà không có mặt của vấn đề đau. Một số loại thuốc khác như clonidin (Catapres) – loại thuốc chủ yếu sử dụng cho bệnh huyết áp cao – có thể được sử dụng để giúp quản lý các triệu chứng cai opioid.

Thu hồi thuốc an thần. Nếu đã sử dụng thuốc an thần theo toa trong một thời gian dài, có thể mất vài tuần hoặc thậm chí nhiều tháng để từ từ ra khỏi chúng. Có thể cần tới các loại thuốc để ổn định tâm trạng, sự giúp đỡ từ người xung quanh, và sẽ cần phải làm việc chặt chẽ với bác sĩ.

Thu hồi chất kích thích. Không có loại thuốc nào được phê duyệt sử dụng để điều trị rút chất kích thích. Điều trị thường tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng – chẳng hạn như ăn, ngủ và rối loạn tâm trạng.

Tư vấn

Sự tư vấn từ các cá nhân, nhóm hoặc gia đình thường hữu ích. Ngoài việc giúp xác định những yếu tố có thể đã dẫn đến việc lạm dụng thuốc theo toa, tư vấn cũng có thể giúp mọi người học các kỹ năng cần thiết giúp ngăn ngừa sự tái phát của nó.

Đối phó và hỗ trợ lạm dụng thuốc theo toa

Vượt qua lạm dụng thuốc theo toa có thể khó khăn, căng thẳng và thường đòi hỏi phải có sự hỗ trợ của gia đình, bạn bè, tổ chức. Có thể tìm sự giúp đỡ từ:

Thành viên gia đình hoặc bạn bè có thể tin tưởng.

Một chương trình cai nghiện, chẳng hạn như cai nghiện ma túy.

Hỗ trợ nhóm trên mạng Internet hoặc trong cộng đồng.

Chương trình tư vấn của nhân viên y tế về vấn đề lạm dụng chất.

Các hoạt động lành mạnh.

Hãy thành thật với người thân và bạn bè.

Có thể cảm thấy xấu hổ để yêu cầu giúp đỡ, hoặc có thể lo sợ rằng gia đình sẽ tức giận, phê phán hay bạn bè sẽ xa lánh. Nhưng về lâu dài, những người thực sự quan tâm tới bạn sẽ tôn trọng sự trung thực và quyết định giúp đỡ bạn.

Phòng chống lạm dụng thuốc theo toa

Hiếm gặp lạm dụng thuốc theo toa ở những người sử dụng thuốc giảm đau, thuốc an thần hoặc các chất kích thích để điều trị bệnh theo chỉ định của bác sĩ. Tuy nhiên, nếu đang dùng một loại thuốc thường bị lạm dụng, một vài điều sau có thể làm để giúp giảm rủi ro:

Hãy chắc chắn rằng đang nhận được thuốc đúng. Khi gặp bác sĩ, hãy chắc chắn bác sĩ hiểu rõ tình trạng, các dấu hiệu và triệu chứng của nó gây ra. Hãy hỏi bác sĩ cho dù có một thành phần là dẫn xuất của chất gây nghiện về hậu quả của nó hoặc đề nghị thay thế thuốc chứa các thành phần ít có khả năng gây nghiện hơn.

Kiểm tra với bác sĩ. Thảo luận với bác sĩ một cách thường xuyên để đảm bảo rằng các loại thuốc đang dùng có hiệu quả và đang dùng đúng liều.

Thực hiện đúng theo hướng dẫn sử dụng. Không nên tăng liều của một thuốc khi cảm thấy không đạt hiệu quả mong muốn – ví dụ, nếu đang dùng thuốc giảm đau mà cảm thấy vẫn còn đau thì không được tự ý tăng liều mà nên hỏi bác sĩ.

Hiểu biết về thuốc đang sử dụng. Hãy hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ về những ảnh hưởng của các thuốc đang dùng.

Không sử dụng thuốc của người khác. Mỗi người đều khác nhau. Thậm chí khác nhau ngay cả khi cùng mắc một bệnh.Vì vậy, việc sử dụng thuốc ở mỗi người là khác nhau.

Phòng chống lạm dụng thuốc theo toa ở tuổi thiếu niên

Những người trẻ tuổi có nguy cơ cao lạm dụng thuốc theo toa. Thực hiện theo các bước sau để giúp ngăn chặn lạm dụng thuốc theo toa:

Thảo luận những mối nguy hiểm. Nhấn mạnh rằng sử dụng thuốc mà không có chỉ định của bác sĩ là rất nguy hiểm – đặc biệt là không được sử dụng thuốc bác sĩ kê cho người khác hoặc nếu đã dùng thuốc theo toa khác.

Quy định về thuốc theo toa. Hãy để họ biết rằng không an toàn khi chia sẻ thuốc của mình với người khác – hoặc uống thuốc được kê cho người khác. Cần phải có liều lượng quy định của thuốc và nói chuyện với bác sĩ trước khi thay đổi.

Giữ toa thuốc an toàn. Theo dõi số lượng và giữ chúng trong một tủ thuốc có khóa.

Xử lý thuốc đúng. Rất nhiều loại thuốc khi xả xuống nước là không an toàn. Trước khi bỏ lọ thuốc cần loại bỏ các thông tin như tên, số ID bệnh nhân hoặc theo toa.